Ξενάκης, Ιάννης

Συνθέτης, αρχιτέκτονας και πολιτικός μηχανικός. Γεννήθηκε στη Ρουμανία το 1921. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και μουσική σύνθεση στη Γαλλία και στην Ελβετία. Πήρε μέρος στην Αντίσταση, στον τελευταίο πόλεμο, και καταδικασμένος σε φυλάκιση κατάφυγε στη Γαλλία, όπου ζει έως σήμερα. Στο Παρίσι συνεργάστηκε με τον Λε Κορμπυζιέ για 12 χρόνια στη σύλληψη και πραγματοποίηση πολλών σχεδίων όπως το μοναστήρι της Τουρέτ και το στάδιο της Βαγδάτης. Έγραψε και διάφορες μελέτες με αρχιτεκτονικό κυρίως περιεχόμενο για τις πόλεις του μέλλοντος. Εφηύρε τη στοχαστική μουσική, βασισμένη στον λογισμό των πιθανοτήτων, τη συμβολική μουσική, βασισμένη στη θεωρία των συνόλων, και άλλα μουσικά συστήματα βασισμένα σε μαθηματικές θεωρίες για ενόργανη, ηλεκτροακουστική και φωνητική μουσική. Χρησιμοποίησε για πρώτη φορά πολλές νέες τεχνικές συνθέσεις που έγιναν κοινή διάλεκτος της πρωτοπορίας. Γνωστότερα από τα έργα του για ορχήστρα είναι: Μεταστάσεις (1953-54), Πιθοπρακτά (1955-56), Στρατηγία (1959-62), Τερέκτορα (1966), Νόμος Γ (1967-68), Αντίχθονας (1971), Νοώμενα (1974), Αποτυπώματα (1975) κ.ά. Ο Ξ. δεν σταμάτησε όμως μόνο στις καθαρά μουσικές δημιουργίες. Προχώρησε πέρα από αυτές σε μια «πολύτεχνη» δημιουργία: μαθηματικά εφόδια συντονίζουν τον ήχο, το φως, το χρώμα, την κίνηση και άλλες διαστάσεις του σύνθετου έργου τέχνης που ονομάζει «πολύτοπο». Πρόκειται για τέχνη τέλεια ελεγχόμενη σε ένα είδος σύνθεσης που ανήκει αποκλειστικά στον Ξ. Ξεκινώντας με το περίπτερο Φίλιπς της Έκθεσης των Βρυξελλών (1958) προχώρησε στο Πολύτοπο του Μόντρεαλ (1967), στο Hibiki-Hana-Μα (1970), στο Πολύτοπο της Περσέπολης (1971), στο Πολύτοπο του Cluny 1 (1972), στο Πολύτοπο Cluny 2 (1973) στο Διάτοπο και στο πρώτο ελληνικό πολύτοπο, που έγινε στην Ακρόπολη των Μυκηνών. Η πολυσύμαντη αυτή «γιορτή φωτός, κίνησης και μουσικής» είχε στόχο την προβολή μιας αναβίωσης του μυκηναϊκού πολιτισμού σε σύγχρονα πλαίσια. Ιδρυτής και διευθυντής (από το 1966) του Κέντρου Σπουδών Μουσικών Μαθηματικών και Αυτοματισμού στο Παρίσι, και του Κέντρου Μαθηματικής και Αυτοματοποιημένης Μουσικής (1967 - 72), του πανεπιστημίου της Ιντιάνας, μέλος του Εθνικού Κέντρου Επιστημονικής Έρευνας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Παρισιού από το 1973, τιμήθηκε με το χρυσό βραβείο Ραβέλ (1974), το βραβείο Μπετόβεν (Βόνη, 1977), και το Μεγάλο Εθνικό Βραβείο Μουσικής (Παρίσι, 1976). Είναι επίσης επίτιμο μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Τεχνών (1975), διδάκτορας Γραμμάτων και Επιστημών (Παρίσι 1976) και επίτιμος διδάκτορας του τμήματος Αρχιτεκτόνων του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου (1992). Ο συνθέτης, αρχιτέκτονας και πολιτικός μηχανικός Ιάννης Ξενάκης (φωτ. ΑΠΕ).